Cố đô Kyoto là vùng đất gắn liền với những sự kiện lịch sử của đất nước mặt trời mọc, qua các hiện vật khảo cổ, các nghiên cứu khoa học đã khẳng định loài người đã xuất hiện và định cư ở khu vực Kyoto từ 10.000 năm trước Công Nguyên. Tuy nhiên, chứng tích về các sinh hoạt của con người trước thế kỷ 6 không có nhiều. Theo những tài liệu cho biết ở thế kỷ 8 để tránh ảnh hưởng của giới tăng lữ Phật Giáo xen vào quốc sự, Nhật Hoàng đã chọn dời đô đến khu vực Kyoto ngày nay để tạo khoảng cách với các trung tâm Phật Giáo đương thời. Thành phố mới đó, bấy giờ mang tên Heiankyō (平安京, Bình An Kinh), trở thành kinh đô Nhật Bản năm 794. Sau đó, thành phố được đổi tên thành Kyoto (Kinh Đô). Kyoto giữ địa vị là kinh đô của Nhật Bản cho đến thế kỷ 19 khi được triều đình dời về Edo (Giang Hộ) năm 1868 vào triều Minh Trị duy tân. 

Trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Hoa Kỳ đã xem xét khả năng ném bom nguyên tử xuống Kyoto để buộc Nhật Bản kết thúc cuộc chiến nhưng cuối cùng Washington đã chọn Hiroshima và Nagasaki thay vì Kyoto vì không nỡ phá hủy "vẻ đẹp của thành phố" này. Kyoto là thành phố lớn duy nhất của Nhật Bản vẫn còn các tòa nhà thời trước Chiến tranh thế giới thứ hai như tòa thị chính truyền thống machiya. Nhưng một sự thật đáng buồn là sự hiện đại hóa đang dần phá vỡ Kyoto truyền thống, như Nhà ga Kyoto. Kyoto trở thành thành phố được mệnh danh bởi sắc lệnh chính phủ ngày 1 tháng 9 năm 1956. Kyoto là nơi đăng cai tổ chức hội nghị và đã ra Nghị định thư Kyoto về khí nhà kính năm 1997.

Muốn tìm hiểu về một Nhật Bản cổ kính, truyền thống phải tìm về Kyoto - cố đô hơn 1.000 năm tuổi - điểm đến hàng đầu cho những ai có ý định du lịch đến Nhật Bản. Cố đô Kyoto hiện đang còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử, văn hóa cả về vật chất và tinh thần (phi vật thể). Kyoto là hiện thân một cách chính xác và gần nhất với nước Nhật cổ xưa, huyền thoại với nhịp sống chậm rãi, thanh bình, hòa hiếu. Được biết có hơn một nửa số chùa miếu, đền đài, dinh thự cổ kính của Nhật Bản tập trung ở cố đô Kyoto. Nhà thấp, ẩn hiện và đan xen cây trái, đường nhỏ phố hẹp, nhiều xe đạp, ít xe hơi; con người phóng khoáng và có một đặc điểm là thích đi bộ.

Cố đô Kyoto nằm trên đảo Honshu - đảo lớn nhất Nhật Bản, có diện tích gần 228.000 km2. Cả Tokyo, Osaka, Kobe, Hiroshima, núi Phú Sĩ… cũng nằm trên đảo này. Kyoto có 14 đền đài được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới. Kiyomizu (có nghĩa là Dòng nước thanh khiết) là một trong những ngôi chùa đẹp nhất thế giới, xây dựng năm 778 trên đồi Otawa, thờ Phật Quan Âm nghìn tay. Đây được xem là một tuyệt tác kiến trúc phương Đông này chủ yếu làm bằng gỗ với 139 cột lớn, thanh thoát mà vững chãi. Sau chùa có thác nước chảy xuống theo đường dẫn thành 3 dòng, tượng trưng cho những khát vọng của con người - đó là tình yêu, sức khỏe và tiền bạc. Du khách đến đây xếp hàng trang nghiêm, cầm gáo hứng dòng nước thiêng từ vách đá, vừa uống vừa thành kính khấn nguyện. Trong chùa có đền Jishu thờ thần Tình yêu, có 2 tảng đá nhỏ đặt cách nhau chừng 18m. Nam thanh nữ tú đến đền Jishu thường nhắm mắt, đi từ tảng đá này tới tảng đá kia. Ai tới đích nhất định sẽ tìm được một nửa của mình trong cuộc sống. Nhiều người mộ đạo còn tin rằng: nhảy từ chùa xuống chân đồi (khoảng 20m), nếu sống sót sẽ trường thọ, khỏe mạnh. Trước khi bị cấm hẳn vì nguy hiểm, có 234 người cuồng tín thực hiện hành động liều lĩnh này và 34 người đã thiệt mạng! Mùa thu, Kiyomizu khoác lên mình chiếc áo dệt bằng hàng ngàn cây phong, màu đỏ rực rỡ đẹp lạ lùng.

Kinkaku-ji còn gọi là Rokuon-ji, chùa Lộc Uyển, chùa Vườn Nai, chùa Gác Vàng… xây dựng năm 1397. Kinkaku là một trong những công trình kiến trúc ở chùa - là tòa nhà 3 tầng soi bóng xuống hồ Kyoko-chi, còn gọi là Kính Trì. Ban đầu chỉ có phần vách tầng 2 và tầng 3 dát vàng ròng. Tên gọi chùa Gác Vàng có nguồn gốc như vậy. Hiện nay, toàn bộ mặt vách 3 tầng, cả trong và ngoài đều dát vàng. Vào những chiều thu nắng đẹp hay những đêm trăng tròn, màu vàng óng ả lênh láng chảy xuống mặt nước ngọc bích tạo nên bức tranh thủy mặc kỳ bí liêu trai. Đến viếng chùa, không gian cũng tràn ngập ánh vàng linh thiêng, hư ảo. Khi lên đèn, Kinkaku càng nổi bật, vàng rực giữa trời xanh. Sự tinh xảo và cầu kỳ thể hiện qua vị thế ấn tượng giữa màu vàng chủ đạo của chùa, màu xanh tinh khiết của hồ, màu xanh ngút ngàn của cây lá, màu xanh vời vợi của trời, có sức quyến rũ đến mê hoặc. Cảnh quan của Kinkaku thay đổi không chỉ theo từng mùa mà còn từng tháng, từng ngày; thậm chí từng giờ. Mỗi thời khắc đều có vẻ đẹp riêng, lộng lẫy, kiêu sa, trầm mặc, kín đáo…

Sanjusangendo - còn gọi là Rengeo-in hay chùa 1.001 tượng Phật nghìn tay nghìn mắt, xây dựng năm 1164. Janjusangen do - nghĩa là 33 gian với hàng trăm cột - dài 125m, được xem là tòa nhà bằng gỗ dài nhất thế giới. Nhìn bề ngoài mộc mạc, dân dã nhưng bên trong có lắm thứ bất ngờ. Chùa có 1.000 tượng Phật, kích thước như người thật, bằng gỗ bách, sơn son, thếp và dát vàng. Tương truyền mỗi tượng có thể cứu rỗi được 1.000 chúng sinh. Đền Yasaka có những lớp đèn lồng Nhật Bản treo dày đặc dưới mái đền. Đây là nơi diễn ra các lễ hội đón giao thừa và năm mới, lễ hội hoa anh đào. Yasaka là đền thờ Thần đạo Shinto, xây dựng năm 650, nơi thường tổ chức đám cưới theo nghi thức truyền thống Nhật Bản. Đền nằm ngay khu phố Gion - nơi diễn ra một trong những lễ hội lớn nhất Nhật Bản: lễ hội Gion hay Hamo vào tháng 7, có từ năm 869. 

Đó là những cuộc rước bàn thờ lưu động để xua đuổi dịch bệnh. Ngày nay, lễ hội Gion được tổ chức bề thế với các kiệu và xe hoa trang trí tỉ mỉ, hoành tráng. Xe Hoko có khi 2 tầng, dài 12m, nặng 12 tấn, trang hoàng lộng lẫy. Kiệu Yamo khiêm tốn hơn, thường được khiêng bằng vai. Âm nhạc rộn ràng, màu sắc rực rỡ và dòng người tấp nập hân hoan làm cho Kyoto như một đại cảnh lớn của bộ phim lịch sử đang công chiếu giữa đời thường. Mùa hè, Kyoto còn có lễ hội Bon mà ấn tượng nhất là là màn đốt lửa trên núi Daimonji. Các khối lửa kết thành hình chữ Đại khổng lồ, sáng rực cả bầu trời cố đô, nhằm tiễn đưa linh hồn người đã khuất về nơi an nghỉ vĩnh hằng. Lễ hội Aoi vào tháng 5, có từ thế kỷ VI. Khoảng 500 người và những chiếc xe bò được trang trí đẹp mắt với lá và hoa cây Aoi (hollyhpock - thục quỳ), tuần hành từ Hoàng cung Kyoto đến đền Kamigamo, mang đậm dấu ấn hội họa và văn học Nhật Bản.